ПРАЦЯГ.
НА ВЫШЫНЮ НАШЫХ МАГІЛ: АСКЕРКА - тут.
Па заснежаным
ранішнім Мінску ў адзіноце рухалася брычка. Фурман, змерзлы і злы, падбадзёрваў
коня да шпаркай хады ўдарамі бізуна. У брычцы сядзеў захінуты ў футра і вядомы
на ўвесь горад расійскі жандарм – Аляксандр Лосеў. У вочы яго мала хто бачыў,
але прозвішча ведаў ледзь не кожны сабака.
Аляксандр Лосеў спяшаўся ў
турму, каб адным з першых сустрэцца з арыштаваным у Бабруйску студэнтам
Кіеўскага ўніверсітэта Парфіяновічам. За некалькі месяцаў ад пачатку паўстання
Лосеў паспеў ужо наглядзецца на розных “змагароў”, у асноўным студэнтаў або
афіцэраў, якія ў большасці сваёй былі тыповымі балбатунамі і здзейсніць супраць
урада так нічога не паспелі. Тым прыемней было адчуванне ад зробленай працы –
прэвентыўны арышт. І тут, хутчэй за ўсё, нічога цікавага. Аднак унутранае
пачуццё не давала спакою.
Аляксандр увогуле адным з
першых сустракаў арыштаваных палітычных злачынцаў. У яго быў добры нюх на
людзей, здольны адразу зразумець хто ёсць хто, таму начальства прыслухоўвалася.
Ён ганарыўся, але, у глыбіні душы, жадаў значна большага. Усё ж і не малады
ўжо: 45-ты год як ні як, і толькі падпалкоўнік.
Мяцеж у Паўночна-Заходнім краі
– сапраўдны шанец для кар’ернага росту, узнагарод, а значыць шлях да багацця.
Да таго ж служба на карысць Айчыне і Імператару. Паспеў нават пакіраваць
Віцебскай асабовай следчай камісіяй па справах паўстання. Паспяхова. Шкада, што
ўсё добрае сканчваецца, і мяцеж таксама амаль задушаны. Цяпер усё робіцца, каб
падобнае не адбылося ў будучым. Пры такіх думках Лосеў узгадаў запланаванае на
заўтра павешанне Цэзара Булынка. Зуб за зуб, як кажа Біблія. За ўдзел у
павешанні праваслаўнага святара Канапасевіча ў маёнтку Багушэвічы Булынка будзе
таксама павешаны. Прыемнае пачуццё ад сваёй прыналежнасці да раследавання гэтай
справы як ніякое футра грэла Аляксандра Лосева ў той час, як брычка пад’ехала
да турмы.
Аляксандр не адразу пайшоў да
Парфіяновіча, а найперш загадаў размясціць маладога студэнта бліжэй да камеры
Цэзара Булынка, якога заўтра ўздзёрнуць на шыбеніцы ў цэнтры Мінска. Апошні не
адрозніваўся стрыманасцю і сілай волі, што павінна адразу ж паказаць Парфіяновічу
магчымае будучае. З арыштаванымі трэба як з жанчынамі, лічыў Лосеў: уся справа
ў прэлюдыі.
Калі Лосеў увайшоў у камеру,
дзе сядзеў Вітольд Парфіяновіч, то здзівіўся малочна-беламу твару і ненатуральнай
худнечы маладога студэнта. “Куды ж лезуць гэтыя саплякі”, - падумаў ён, у той
час як па-сяброўску павітаўся. Адказам была цішыня.
Аляксандр запытаўся дазволу
прысесці. Зноў цішыня, таму сам прысеў побач і працягнуў:
-
У
суседняй камеры знаходзіцца чалавек, які заўтра будзе павешаны за жудаснае злачынства
– удзел у павешанні праваслаўнага святара. Тая справа, якую Вы, Вітольд, абараняеце,
насамрэч, ні што іншае як тэрор, забойства мірных грамадзян, спаленыя мястэчкі
і вёскі. І ў імя чаго? Айчыны, справядлівасці, светлага заўтра? Нішто, нішто не
здольна апраўдаць смерць ніводнага чалавека. Асабліва такога маладога як Вы,
Вітольд. – Лосеў замаўчаў і заўважыў, як ніжняя сківіца Парфіяновіча пачала
моцна дрыжаць, і каб не грукаць зубамі той злёгку прыадкрыў рот.
-
Я?
– здзіўлена запытаўся Парфіяновіч. – Але за што? Я нічога не зрабіў.
-
І
за меншае вешалі, - спакойным голасам, з невялікімі паўзамі паміж словамі адказаў жандарм.
У Парфіяновіча
на вуснах засталося нямое пытанне. Лосеў падсеў трохі бліжэй і працягваў ужо
амаль шэптам:
-
Паслухай,
сынок, я – твая адзіная надзея. Толькі я з усёй нашай тутэйшай жандармскай
браціі разумею, што ты, сынок, проста памыліўся: марыў пра славу, стаць героем.
Але каму трэба ў наш час твой гераізм, сынок? Колькі ўжо добрых людзей узышлі
на шыбеніцу, але хіба гэта да чаго прывяло? Толькі на відовішча натоўпу. Яму
напляваць на Вашыя ідэі. У нас з прынцыповымі асабліва не цырымоніцца і Яго
Светласць Міхаіл Мікалаевіч адпраўляе іх або на шыбеніцу, або на сібірскія
руднікі. Доказы тут гуляюць далёка не першую скрыпку. А пра што змаўчыш ты,
сынок, раскажуць іншыя. І калі ўсплыве тваё прозвішча, то тады табе больш
верыць ніхто не будзе. Скажу па сакрэту, што цябе таксама арыштавалі па
наводцы. Мы і так усё ведаем, што ты можаш нам распавесці. Але ты малады,
зялёны, таму табе, сынок, ад Імператара нашага даецца шанец павініцца. Толькі
ўсё як на духу, і тады табе будзе дадзены другі шанец.
Лосеў умеў увайсці ў давер,
умеў стварыць вобраз сумленнага чалавека, не грэбуючы любымі метадамі, у тым
ліку самай адкрытай хлуснёй. І гэта амаль заўсёды давала свой плён. Як і цяпер.
Унутранае пачуццё не падвяло жандарма, але нават пасля пачутых ад Парфіяновіча
слоў Лосеў яшчэ доўга не мог паверыць, што гэта і ёсць той шанец, які даецца
раз за ўсё жыццё.
Парфіяновіч спачатку намагаўся
не глядзець у карыя вочы Лосева, але паступова стаў усё ўважлівей разглядаць яго
крыху паўнаваты твар, прамы нос, вусы з бакенбардамі. Яго кранала пяшчота ў
голасе гэтага жандарма, сяброўскае, і нават бацькоўскае стаўленне. Бацька! Як
жа ён, хворы, цяпер будзе без любімага сына? Лосеў сказаў, што ў таго адбяруць
усё. Хто дапаможа яго братам? Няўжо гэта сапраўды адбываецца з ім? А ён толькі
пачынае жыць!
І тут усё ўнутры Парфіяновіча
завагалася і трэснула. Раптам ён пачаў плакаць – ціхенька, а затым усё гучней і
гучней! Лосеў абняў яго па-бацькоўску і стаў супакойваць, казаць, што трэба толькі
павініцца і яму прабачаць. Стаў нават цалаваць у шчокі і лоб, прыціснуў яго
галаву да сваіх грудзёў. Парфіяновічу было вельмі прыкра і сорамна, але
стрымацца ён ужо не мог: “Я раскажу Вам усё!”
Комментарии
Отправить комментарий