1863 У МАСТАЦТВЕ: МАКСІМІЛЬЯН ГЕРЫМСКІ

Максімільян Герымскі

Мастак Маскімільян Герымскі (Maksymilian Gierymski, 1846-1874), сам удзельнік паўстання, ведаў усе цяжкасці партызанскага жыцця, быў сведкам шматлікіх узброеных сутыкненняў супраць расейскай арміі, дрэннага ўзбраення і кепскага ўзроўню падрыхтоўкі шэраговых паўстанцаў, а таксама незлічоных паразаў. М. Герымскі быў сведкам і цяжкіх рэпрэсій, якія абрынуліся на мірнае насельніцтва за падтрымку тым паўстанцаў. Гэтыя падзеі пакінулі незабыўнае ўражанне на семнаццацігадовага юнака, усё жыццё якога было адзначана пачуццём смутку і меланхоліі, асабліва моцна актывізаваным напрыканцы жыцця мастака.

 Герымскі амаль год правёў у баях з расейцамі, партызанскіх маршах і лагерах, у кантакце з прыродаю, дзе ў яго развіліся назіральнасць, памяць і адчувальнасць сітуацыі.

Адзін са сваіх успамінаў  ён захаваў на карціне “Паўстанцкі патруль”, дзе адлюстравана напружанасць у чаканні расейскіх войскаў. Вельмі тонка перададзены момант, калі паўстанцы заўважаюць дзесьці там, удалечыні, па-за межамі карціны, з’яўленне расейскіх войскаў. Гэтая напружанасць занатавана ў жэстах і рухах удзельнікаў дадзенай сцэны, нападставе якой глядач можа дамаляваць будучую драму – непазбежны бой з ворагам. Сярод паўстанцаў выпадкова апынуўся і звычайны вандроўнік (селянін?), які бездапаможна і пасіўна выглядае на фоне разгортваючыхся падзей.

Герымскі М. Паўстанцкі патруль

Максімільян Герымскі быў першым мастаком, які пачаў адлюстроўваць трагічны дух паўстання без шуму бітвы і патасу гераізму.

Карціна “Паўстанцкі патруль” была высока ацэнена на Сусветнай выставе ў Вене ў 1873 годзе за яе глыбокі эмацыйны тон і праўдзівасць моманту, на ім занатаваную.

Да самога паўстання Герымскі збіраўся стаць ляснічым, для чаго па заканчэнні рэальнай гімназіі ў Варшаве ў 1862 паступіў у Палітэхнічны інстытут земляробства і лясніцтва ў Пуславах. Але паспеў правучыцца толькі некалькі месяцаў. Затым здарыўся 1863 і яго юнацкая душа патрыёта пацягнулася ў паўстанці атрад. Успаміны з таго цяжкага часу Герымскі пранёс праз усё жыццё, змяніўшы пасля паўстання кар’еру ляснічага на мастацтва.

Яго карціны прысвечаны самым звычайным сцэнам з жыцця ўдзельнікаў паўстання, штодзённасці. Так, начны выгляд правінцыйнага мястэчка з таямніча знікаючымі ў цемры контурамі, паходзіць з пачатковага перыяду яго дзейнасці. На карціне мы бачым размову паўстанцаў з местачкоўцам, або селянінам, якога ўважліва слухаюць, таму што інфармацыя яго вельмі важная.

Герымскі М. Паўстанцы ноччу

Магчыма, мясцовы жыхар паведамляе жаўнерам аб набліжэнні ворага, якому Герымскі таксама прысвяціў серыю карцін. Адну з іх, з выявамі чаркесаў перад атакай ён нават даслаў намесніку ў Варшаве Бергу, які за яе адзначыў мастака стыпендыяй. Карціна, на жаль загінула, але была падобная на іншую, прысвечаную кубанскім казакам. Яна даволі змрочная, як і многія творы Герымскага, і стварае ўражанне аб колькасці ворага, што рушыў у наступ.

Герымскі М. Выведка кубанскіх казакаў

Іншая цікавая карціна, прысвечаная расейскім войскам, вельмі дынамічная, і не надта характэрная Герымскаму, з малюнкам артылерыстаў, якія галопам едуць на пазіцыю. Конныя салдаты, заварочваючы на дарозе, нясуцца на гледача. Такім чынам, мастак намагаўся перадаць уражанне руху і аўтэнтычнасць моманту, захаванага ў яго памяці.

Герымскі як удзельнік падзеяў 1863 года пакінуў уражанні аб моцы свайго ворага - расейскай арміі, задушыцеляў паўстання. У той жа час паўстанцы на яго карцінах выглядаюць вельмі адзінокімі. Як, напрыклад, на дадзенай карціне. Зацягнутае цёмнымі хмарамі неба, брудная заезджаная багністая дарога з каплічкаю, якая прытулілася да тае. Паўстанец, апрануты ў карычневую куртку, на фоне якой чырванню выдзялюцца мяшок, эпалеты і востраканцовы капялюш. Пісталет узяты ў правую руку, злева вісіць шабля. Чаму ён спыніўся і дастаў зброю? Чаму заварочвае каня? Мы можам толькі здагадвацца. Мастак пакідае гэта нашай фантазіі. Але пачуццё страху Герымскі перадае вельмі моцна.

Герымскі М. Паўстанец 1863 года

Карціны Герымскага мне падаюцца празмерна песімістычнымі, абцяжаранымі пачуццём супрацьстаяння неймаверна больш моцнаму ворагу, непасбежнай паразе. Такое было яго ўражанне на фоне ўласнага, атрыманага ў лясах і бітвах, вопыта. Але яго творы мне падабаюцца, таму што паказваюць бок паўстання, які ў часы Герымскага намагаліся пазбягаць, усімі сродкамі гераізуючы 1863. Сапраўды, гераізму хапала – без гэтага яно б не трывала столькі часу. Але памятаючы пра гераічную барацьбу, мы павінны памятаць (ці “ўспомніць”) наколькі ж гэтае змаганне было цяжкім і як адлюстроўвалася ў жыцці простага ўдзельніка, з яго пачуццём страху за ўласнае жыццё, якое пераадольвалася за кошт пачуцця любові да сваёй Бацькаўшчыны.