"Мужыцкая праўда" №1 (канец чэрвеня-пачатак ліпеня 1862 г.)

Першы нумар “Мужыцкай праўды” быў па-сапраўднаму праграмным, пачынаючы са зварота “Дзецюкі!” і сканчваючы подпісам “Яська-гаспадар з-пад Вільні”. Паміж імі сканцэнтраваны моцны сацыяльны запал, якога бракуе наступным нумарам і ў адносінах якога ад нумару да нумару паступова змяняецца націск.

 

Мужыцкая праўда №1.

Першы нумар абрынуўся крытыкай на маніфест аб адмене прыгоннага права, які так і не прынёс жадаемай волі селяніну, увасобленай ва ўласнасці на зямлю. У той жа час ён папярэджвае пра марнасць сялянскіх спадзяванняў на істотныя змены “чэраз рок”, г.зн. 1863 год, да якога, пакуль уводзіліся ўстаўныя граматы, захоўвалася ўлада памешчыкаў над сялянамі, і калі, згодна распаўсюджваемым чуткам, павінен быць дараваны “другі маніфест”. Галоўны аргумент супраць: “калі праз шэсць лет нічога не зрабілі”, то няма больш на што разлічваць, акрамя чарговага ашуканства. Маніфест быў накіраваны не на дараванне волі, а на стварэнне за сялянскія грошы дарэмных канцылярый, судоў і пісараў: “Як бы гэта не ўсё роўна браць у сраку чы з судом чы без суда”, дзе абразлівы выраз характарызуе атрыманае пасля ўвядзення рэформы 1861 года права валаснога суда прымяняць у адносінах сялян, нароўні з арыштам або грашовым спагнаннем, фізічнае пакаранне 20 ударамі розгаў.

Галоўнымі ворагамі ў “Мужыцкай праўдзе” названыя “маскалі, чыноўнікі і многа паноў”. “Дурны” ж маніфест – гэта справа “цара з сенатам і з панамі”. У іншым месцы падкрэсліваецца, што “Ад маскаля і паноў няма чаго спадзяваціся, бо яны не вольнасці, а глуму і здзерства нашага хочуць”.

Радыкалізм першага нумару “Мужыцкай праўды”, які сваім з’яўленнем напалохаў землеўладальнікаў, быў відавочны, паколькі менавіта “паны” падкрэслена названыя тымі, хто перашкаджае сялянскай волі.

Сябрамі сялянаў з’яўляюцца “людзі і з мужыкоў разумнейшыя, і з панскага роду, і з местачковых, што хочуць нашай свабоды”. Асабліва важна ў гэтым пераліку гучыць узгадка пра людзей “з панскага роду”, да якіх належыў сам Канстанцін Каліноўскі і яго паплечнікі. Гэтае абасабленне яшчэ раз пацвярджае той факт, што сярод саміх паноў у мужыкоў няма сяброў. Але “панам” пакідаўся шанец зрабіць усё “па свентай справядлівасці” і далучыцца да мужыкоў. Чаму так адбывалася, сказана ўжо ў другім нумары “Мужыцкай праўды”. У адваротным выпадку – “так чорт іх пабяры!”. Менавіта ў гэтым сэнсе актуальны ўзгаданы вышэй выраз пра “сякеру над калыскаю шляхецкага дзіцяці”.

У першым нумары, нягледзячы на подпіс “Яська-гаспадар з-пад Вільні”, няма той асабовасці, моцнага “Я”, якім прасякнутыя наступныя нумары. Тут толькі “мы, мужыкі, браты вашыя”, за выключэннем апошняга сказа. Такім прыёмам узмацняецца націск у адказы на галоўнае пытанне: у чым сіла і праўда? А менавіта, у адзінстве, праз якое толькі самі мужыкі могуць заваяваць уласную вольнасць: “Мужык, пакуль здужае трымаці касу і сакеру, бараніць свайго патрапіць і ў нікога ласкі прасіць не будзе”.

У “Мужыцкай праўдзе”, па заўвазе Сяргея Токця, “упершыню ў гісторыі грамадскай думкі Беларусі мужыкі разглядаюцца не як патэнцыйны саюзнік шляхты, якім трэба апекавацца, якіх трэба выхоўваць, прасвятляць і далучаць да высокай культуры, але як сіла, здольная самастойна вырашаць свой лёс”.

Тэкст “Мужыцкай праўды” №1 лацінкай:

Dzieciuki!

Minuło uże toje. kali zdawało sia usim . szto mużyckaja ruka zdasce tolko da sachi.—ciepier nastau taki czas. szto my sami możem pisaci , i to pisaci takuju praudu sprawiedliwu jak Boh na niebi. O. zahremić nasza prauda i jak małanka pierelecić pa swieci! Niechaj paznajuć, szto my możem nie tolko karmić swaim chlebom . no jeszcze i uczyć swajej mużyckoj praudy.

Pytali i pytajuć usie. szto czuwaci na swieci. chto nam biedym mużykam daść wolność? No praudu skazauszy, mało chto chocze skazaci tak jak sumlenie każe—pa sprawiedliwości. My mużyki . braty waszyje . my wam budziem hawaryć cełuju praudu, tolko słuchajcie nas!

Maskali, czynouniki i mnoho panou. buduć pierepyniać pismo nasze da was; no najduć sia ludzie i z mużykou razumniejszyje i z panskaho rodu, i z miasteczkowych . szto choczuć waszej swabody . waszaho szczaścia.—jony to wam sami heto pismo dawaci buduć . kab wy znali chto wasz pryjaciel . a chto wasz woroch.

Sześć let uże minuło jak paczali hawaryć a swabodzie mużyckoj. Hawaryli, tałkawali i pisali mnoho. a niczoho nie zrabili. A hety manifest szto Car z Senatom i z panami dla nas napisau . to taki durny. szto czort wiedaje da czeho jon padobny, — nijakoj u niom niema praudy . niema z jeho dla nas nijakoj karyści. Parabili Kancelaryi . zrabili sud, jakby heto nie usio rouno brać u sraku czy z sudom, czy bez suda. Parabili Pisarou, Pasrednikou, a usio za mużyckije hroszy, i wielikije hroszy—czort ich wiedaje na szto; dla toho chiba, kab zapisywali u książki, jak mnoho napiszuć na srakach mużyckich. A z hetoho to i widać, szto nam niczoho dobraho i nie dumali zrabici.

Prauda, abiaszczali to kaliś dać nam wolność, no jak nam zdajecca na nasz mużycki rozum, szto choczuć aszukaci, bo kali praz sześć let niczoho nie zrabili, to czeraz rok peunie nie zrobiać. Mohuć jeszcze napisaci i druhi manifest, jeszcze bolszy ad hetoho, no i z hetoho druhoho manifestu niczoho dobraho, jak i z pierszaho, nie budzie.

Ad maskala i panou niema czeho spadziawaci sia, bo jany nie wolności, a hłumu i zdzierstwa naszeho choczuć. No nie douho jony nas buduć abdziraci, bo my paznali, hdzie siła i prauda, i budziem wiedać, jak rabić treba, kab dastać ziemlu i swabodu. Waźmiem sia, dzieciuki, za ruki i dziarżem sia razam! A kali pany schoczuć trymać z nami, tak niechaj że robiać pa swientaj sprawiedliwości: bo kali inaczaj—tak czort ich pabiary! Mużyk, pakul zdużaje trymaci kasu i sakieru, baranić swajho patrapić i u nikoho łaski prasić nie budzie.

Hetu Mużyckuju Praudu napisau i znou pisaci budzie

Jaśko haspadar z pad Wilni.

Тэкст “Мужыцкай праўды” №1 кірыліцай:

Дзецюкі!

Мінула ўжэ тое, калі здавалася ўсім, што мужыцкая рука здасца толькі да сахі, — цяпер настаў такі час, што мы самі можам пісаці, і то пісаці такую праўду справядліву, як Бог на небе. О, загрыміць наша праўда і, як маланка, пераляціць па свеце! Няхай пазнаюць, што мы можам не толькі карміць сваім хлебам, но яшчэ і вучыць сваёй мужыцкай праўды.

Пыталі і пытаюць усе, што чуваці на свеце, хто нам, бедным мужыкам, дасць вольнасць? Но, праўду сказаўшы, мала хто хоча сказаці так, як сумленне кажа — па справядлівасці. Мы, мужыкі, браты вашыя, мы вам будзем гаварыць цэлую праўду, толькі слухайце нас!

Маскалі, чыноўнікі і многа паноў будуць перапыняць пісьмо наша да вас, но найдуцца людзі і з мужыкоў разумнейшыя, і з панскага роду, і з местачковых, што хочуць вашай свабоды, вашага шчасця,— яны то вам самі гэта пісьмо даваці будуць, каб вы зналі, хто ваш прыяцель, а хто ваш вораг.

Шэсць лет ужэ мінула, як пачалі гаварыць а свабодзе мужыцкай. Гаварылі, талкавалі і пісалі многа, а нічога не зрабілі. А гэты маніфэст, што цар з сэнатам і з панамі для нас напісаў, то такі дурны, што чорт ведае да чаго ён падобны,— ніякай у нём няма праўды, няма з яго для нас ніякой карысці. Парабілі канцылярыі, зрабілі суд, як бы гэта не ўсё роўна браць у сраку чы з судом, чы без суда. Парабілі пісараў, пасрэднікаў, а ўсё за мужыцкія грошы, і вялікія грошы — чорт іх ведае на што; для таго хіба, каб запісывалі ў ксёнжкі, як многа напішуць на сраках мужыцкіх. А з гэтага то і відаць, што нам нічога добрага і не думалі зрабіці.

Праўда, абяшчалі то калісь даць нам вольнасць, но як нам здаецца на наш мужыцкі розум, што хочуць ашукаці, бо калі праз шэсць лет нічога не зрабілі, то чэраз рок пэўне не зробяць. Могуць яшчэ напісаці і другі маніфэст, яшчэ большы ад гэтага, но і з гэтага другога маніфэсту нічога добрага, як і з першага, не будзе.

Ад маскаля і паноў няма чаго спадзяваціся, бо яны не вольнасці, а глуму і здзерства нашага хочуць. Но не доўга яны нас будуць абдзіраці, бо мы пазналі, гдзе сіла і праўда, і будзем ведаць, як рабіць трэба, каб дастаць зямлю і свабоду. Вазьмемся, дзецюкі, за рукі і дзяржэмся разам! А калі паны схочуць трымаць з намі, так няхай жа робяць па свентай справядлівасці: бо калі іначай — так чорт іх пабяры! Мужык, пакуль здужае трымаці касу і сакеру, бараніць свайго патрапіць і ў нікога ласкі прасіць не будзе.

Гэту Мужыцкую Праўду напісаў і зноў пісаці будзе Яська-гаспадар з-пад Вільні

"Мужицкая правда" №1 перевод на русский язык: