НЕВЯДОМАЕ ПАЎСТАННЕ 1863. Частка 11. Пачатак паўстання ў Беларусі і Літве

Паўстанне 1863-1864 называюць у Польшчы"студзеньскім", па аналогіі з "лістападаўскім" 1830-1831-га. Пачатак яго ў Беларусі і Літве звычайна адносяць на люты, а актыўных дзеянняў на шырокай тэрыторыі і таго пазней - сакавік. Аднак на нашых землях адлік варта браць з падзей у былых Беластоцкім і Бельскім уездах Гродзенскай губерні, сярод насельнікаў якіх былі шырока прадстаўлены беларускія сяляне, актыўныя ўдзельнікі паўстання з моманту яго абвяшчэння.

Сяляне слухаюць царскі загад

23 студзеня ў сярэдзіне дня сяляне ваколічных вёсак горада Суража Беластоцкага ўезда Гродзенскай губерні на чале з ксяндзом Пякарскім раптоўна атакавалі 7-ю роту 2-га батальёна Лібаўскага пяхотнага прынца Карла Прускага палку, размешчаную ў самім горадзе. Сярод сялян былі таксама прадстаўнікі канспіратыўнай арганізацыі, якія прыбылі з Царства Польскага. Падчас бою да іх далучыліся і гараджане. Паўстанцы наступалі з трох бакоў і вымусілі адступіць расейцаў ў в. Растолты.

У данясенні Гродзенскаму губернатару прыведзеныя наступныя факты пра забітых удзельнікаў сутычкі: «рядовые – Сергей Иванов и Сила Андреев и барабанщик Василий Кузьмин, из коих первым отрезаны были языки и заткнуты им же за портупеи, а последнему вырезаны были детородные части и положены ему же в карман шароваров; у всех же трех были разбиты черепа и у двух обрезаны носы и губы. Со стороны мятежников найден убитым один крестьянин Козловский, а о других убитых, если были, неизвестно, за отсутствием капитана Малюги с командою, и которых без сомнения возмущенная толпа унесла с собою".

Сяляне змагаюцца з расейскімі салдатамі

У Беластоцкім павеце імперскія салдаты таксама распачалі першыя акцыі рэкруцкага набору ў дачыненні да патэнцыяльных паўстанцаў. На адзін з рэкруцкіх канвояў каля чыгуначнай станцыі Лаппы 22 студзеня напалі сяляне і адбілі некалькі чалавек, сярод іх - мяшчанін мястэчка Кнышына Вікенцій Людвік Гоман. Паўстанцы інтэнсіўна зразаюць тэлеграфныя лініі і разбіраюць чыгуначныя шляхі.

Сяляне далучаюцца да паўстання не толькі за кошт прапаганды каталіцкіх святароў, не толькі вынікам прымусу, але і дабраахвотна, пад уздзеяннем пракламацыі паўстанцкага ўраду ад 22 студзеня.

ПРАКЛАМАЦЫЯ ЦЭНТРАЛЬНАГА НАЦЫЯНАЛЬНАГА ЎРАДУ

Цэнтральны Нацыянальны камітэт, як Часовы Нацыянальны ўрад узважыўшы: што для скідвання іншаземнай няволі патрэбна дужа народу і ніхто ад выканання вайсковай службы адгаворвацца не можа. Звыш гэтага, узважыўшы, што кожны грамадзянін, які ўтрымлівае сябе працаю, як хутка адправіцца на вайну, абавязаны забяспечыць сваё і сваіх родных існаванне,

пастанавіў і пастанаўляе:

1) Аднадворцы, батракі і іншыя і ўвогуле ўсе памешчыкі, якія ўтрымліваюць сябе толькі з заробкаў, закліканыя да зброі ў шэрагі народнага войска Айчыны, будуць змагацца, атрымоўваюць яны, а ў выпадку іх смерці - жонкі і дзеці, ва ўласнасць па заканчэнні вайны ад народных маёнткаў надзел зямлі не меньш, чым у 3 моргі.

2) Аб'ява і прывядзенне ў выкананне дадзенай пастановы Цэнтральны камітэт даручае вайсковым і ваяводкім начальнікам.

26 студзеня Віленскі генерал-губернатар Назімаў выдае загад аб увядзенні ваеннага становішча ў Гродзенскім, Сакольскім, Бельскім і Брэсцкім уездах Гродзенскай губерні, куды перакідаюцца дадатковыя войскі.

У ноч з 29 на 30 студзеня ў маёнтку Рудкі Бельскага павету паўстанцы, пераважную колькасць якіх складалі сяляне атакавалі атрад казакаў пад кіраўніцтвам харужага Каласкова. З 40 казакаў забітыя 4, столькі ж паранена, яшчэ шэсць трапілі ў палон. Астатнія адступілі ў горад Бельск.

Ю. Рышкевіч, Паранены паўстанец

Тэрмінова ў Бельск прыбывае атрад генерал-маёра Захара Манюкіна з 7 ротаў пяхоты, плюс артылерыйскі батальён і казакі. Манюкін займае маёнтак Рудкі. Але, бачачы антыпатыю сялян, здзяйсняе беспрэцэдэнтны для таго часу ўчынак - абвяшчае аб перадачы ўсяй ваколічнай зямлі сялянам без абавязкаў адпрацоўкі на карысць паноў, тым самым адмяніўшы для іх "часоваабавязанае" становішча. Тое, што пад ціскам паўстання пазней зробіць М. Мураўёў для сялян Беларусі і Літвы. Аднак Манюкін дзейнічаў без афіцыйнага дазволу. У той жа час гэты радыкальны крок меў свае пазітыўныя наступствы для ўладаў, паколькі ствараў прэцэдэнт і з'яўляўся надзею для мясцовых сялян атрымаць, у іх разуменні, сапраўдную волю, нават ад расейскіх улад. Але сяляне не ўсведамлялі, што такі крок улады зрабілі толькі пад націскам іх барацьбы, іх змагання, іх актыўных дзеянняў.

У той жа час атрад Манюкіна накіраваўся пад Сямяцічы, дзе сабралося каля 5 тысяч паўстанцаў і дзе 6-7 лютага адбылася бітва.